Πάμε Θέατρο: «Αντιγόνη» σε σκηνοθεσία Ν. Τριανταφύλλη στην Unesco | Ανταπόκριση από Παρίσι!

Την Πέμπτη 12 Ιουνίου παρουσιάστηκε στην Unesco  (για περισσότερα πατήστε εδώ) για μια και μοναδική φορά η παράσταση «Αντιγόνη» που είχε παρουσιαστεί πέρσι στο Μπενάκη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Η επιλογή της παράστασης οφείλεται στην κυρία Κατερίνα Δασκαλάκη, πρέσβειρας και εκλεγμένη εκπροσώπου της Ελλάδας στην Unesco. Εκεί λοιπόν, στην Place de Fontenoy με θέα τον Πύργο του Άιφελ, στο εμβληματικό οικόπεδο όπου βρίσκεται το κτίριο της Unesco από νωρίς το απόγευμα συγκεντρώθηκε ένα θεατρόφιλο και ελληνόφιλο ετερόκλητο κοινό με σκοπό να δει το έργο «Antigone» du Sophocle. Μπαίνοντας στο κτίριο συναντώ αυτή την αφίσα και σταματώ με δέος. Ναι, η Αντιγόνη γίνεται Antigone και ναι θα παρουσιαστεί στο Παρίσι μπροστά σε φραγκόφωνο κοινό.

Εντύπωση μου έκανε πως οι θεατές κάθισαν στη θέση τους σχεδόν μισή ώρα νωρίτερα από την έναρξη της παράστασης, κάτι που δε θα μπορούσα να το φανταστώ στα αθηναϊκά θέατρα. Ο χώρος λόγω της χρησιμότητας του παρέπεμπε σε χώρο διαβουλεύσεων παρά σε μια συμβατική θεατρική πλατεία. Στο κοινό έβλεπες μεγάλους και μικρούς, παιδιά κάθε ηλικίας, πολιτικούς κι απλούς πολίτες, φραγκόφωνους και ελληνόφωνους, σπουδαστές των Καλών Τεχνών, Έλληνες υποστηρικτές της Unesco, φίλους και συγγενείς των συντελεστών της παράστασης. Ανάμεσα στο πλήθος ξεχωρίζουν ορισμένες γυναίκες που ντύθηκαν χάριν της παράστασης με ένα σύνολο που παραπέμπει στα αρχαιοελληνικά πρότυπα. Συγκεκριμένα, μια γυναίκα ντυμένη με ένα λευκό φόρεμα, φορούσε χρυσά κοσμήματα, σκουλαρίκια και μια χρυσή κορδέλα στην κόμη της σαν μια άλλη δαφνοστεφανωμένη αρχαιοελληνική θεά. Τη θέα της μου διέκοψε μια κυρία που ρωτά τον μπροστινό μου «Ελεύθερα είναι αυτά;». Απάντηση δεν παίρνει. Συνειδητοποιεί πως είναι γαλλόφωνος κι επαναδιατυπώνει την ερώτηση –αυτή τη φορά στα γαλλικά- «c’est libre?». Στάθηκε τυχερή. Παρά την αργοπορία της βρήκε μια καλή θέση που ήταν άδεια. Έχασα όμως την δαφνοστεφανωμένη κοπέλα προτού μάθω αν ήταν ελληνίδα ή γαλλίδα και να τη ρωτήσω γιατί ντύθηκε έτσι όμορφα.

19:15. Τα φώτα σβήνουν, οι χαμηλόφωνοι διάλογοι που είχαν στηθεί στα διάφορα μέρη των εδράνων σταματούν μεμιάς και στην σκηνή εμφανίζονται η Κατερίνα Δασκαλάκη κι ο Πρόεδρος της Unesco. Προτού χαιρετήσει το κοινό, η κα Δασκαλάκη απαγγέλει τους πρώτους στίχους του χορού στα αρχαία ελληνικά «πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει· τοῦτο καὶ πολιοῦ πέραν πόντου χειμερίῳ νότῳ χωρεῖ» κι ακολουθεί η γαλλική μετάφραση. Ακολουθούν οι χαιρετισμοί του κοινού, τα ευχαριστήρια μηνύματα, ένα σύντομο ιστορικό της παράστασης που ξεκίνησε το ταξίδι της από το Φεστιβάλ Αθηνών ένα χρόνο πριν και φυσικά μια περίληψη της υπόθεσης της τραγωδίας. Εξίσου συγκινητικά ήταν τα λόγια του Προέδρου που τόνισε τη σημασία της Αντιγόνης στο σήμερα συνδέοντας την απολυταρχική εξουσία του Κρέοντα και τον αγώνα της Αντιγόνης με την επαναδιαπραγμάτευση της Δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια σημειώνοντας πως είναι μια καίρια επιλογή για την Ευρωπαϊκή Ένωση και πως η Αντιγόνη απευθύνεται στον καθένα μας και στο φόβο που γεννά η αποστέρηση της ελευθερίας και των ατομικών μας δικαιωμάτων.

19:23 ξεκινά να ακούγεται η μουσική της Monika κι εμφανίζονται στην σκηνή η Λένα Παπαληγούρα (Αντιγόνη) και η Βίκυ Παπαδοπούλου (Ισμήνη) για να πάρουν τη θέση τους στο χώρο. Προτού αρθρώσουν καν το λόγο τους το κοινό έχει καταλάβει από την στάση των σωμάτων κι από τις εκφράσεις των προσώπων τους ποια ηθοποιός υποδύεται ποια ηρωίδα και τότε η Αντιγόνη παίρνει το λόγο στη μητρική της με τη γαλλική μετάφραση να υψώνεται πίσω της. Είναι φανερό πως οι δύο ηθοποιοί δίνουν τον εαυτό τους και κάτι παραπάνω για να περάσουν το έργο προς τα έξω σε ένα κοινό που μπορεί να μην καταλαβαίνει τη γλώσσα τους, να μην γνωρίζει το έργο ή να μην έχει ασκηθεί στο να βλέπει ένα θέαμα διαβάζοντας παράλληλα υπέρτιτλους ή υπότιτλους. Η πρώτη σκηνή τελειώνει κι εμφανίζεται για πρώτη φορά ο χορός που συμπυκνώνεται στο πρόσωπο της μεγάλης μας ηθοποιού, στη Λυδία Φωτοπούλου. Παρά το αναμενόμενο άγχος της που έπαιζε σε ένα αλλόγλωσσο κοινό, εκφέρει τον ποιητικό λόγο του Σοφοκλή με ασύγκριτη δεινότητα και λυρικότητα αιχμαλωτίζοντας το ενδιαφέρον του θεατή. Ακολουθεί ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος (Κρέων) που εμφανίζεται ενδεδυμένος με τρόπο που παραπέμπει σε σημερινό πολιτικό ή στρατιωτικό και μπροστά του τοποθετείται ένα έδρανο που λειτουργεί σαν το βήμα του προς το ακροατήριο όπου απευθύνει τους δριμείς του νόμους κατά του Πολυνείκη και όσων προσπαθήσουν να του αποδώσουν νεκρικές τιμές. Αναπόφευκτοι οι συνειρμοί με φασιστικά καθεστώτα και αυταρχικές προσωπικότητες που θα βλέπαμε στα εκάστοτε Κοινοβούλια και τα «τηλεοπτικά παράθυρα». Σε αυτόν θα απαντήσει λίγο παρακάτω ο Χρήστος Σαπουντζής (Φύλακας) «είναι πραγματικά φρικτό να γίνεται κριτής αυτός που δεν μπορεί να κρίνει», στίχο που γράφτηκε τόσους αιώνες πριν, αλλά δυστυχώς είναι διαχρονικός και βαρυσήμαντος στην κοινωνικοπολιτική ζωή σήμερα. Τότε, ο Κρέοντας θα βρεθεί σε αδιέξοδο και θα απευθυνθεί στο μάντη Τειρεσία (Λυδία Φωτοπούλου) και μια εντυπωσιακή σκηνή που παίζει με το φωτισμό δημιουργώντας ανομοιόμορφες σκιές που γοητεύουν και συνεπαίρνουν το κοινό. Εξίσου εξέχουσα στιγμή είναι ο κωμός της Αντιγόνης και του Αίμονα (Ορφέας Αυγουστίδης) που αποτελεί δραματουργική προσθήκη της παράστασης και θέλει τους δύο νεκρούς να δίνουν τον τελευταίο τους λόγο.

Η Ν. Τριανταφύλλη αξιοποιώντας το μη θεατρικό χώρο της Unesco και το εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό της στήνει παρά τις δυσκολίες μια λειτουργική θεατρική συνθήκη που δεν αφήνει στιγμή το θεατή επενδύοντας σε μια υπερβατική απεύθυνση των ηθοποιών προς το κοινό και σε μια αμφίδρομη επικοινωνία που νομίζω πως καταφέρνει να ανοίξει ένα διάλογο τόσο με την Αντιγόνη του Σοφοκλή όσο και με τους πολίτες του 2014 που βιώνουμε όλες αυτές τις κοινωνικές ταραχές που γονιμοποιούνται με ανεξέλεγκτους ρυθμούς. Η μουσική σύνθεση της Monika συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία μιας επιβλητικής ατμόσφαιρας και στην εξωκειμενική τόνωση της δράσης του έργου. (Ναι, αυτό το κορίτσι πρέπει να επιδοθεί περισσότερο στη σύνθεση που προορίζεται για θέατρο). Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη λένε μια ιστορία και ισορροπούν με κομψότητα ανάμεσα στην αρχαιοελληνική παράδοση και την εποχή μας. Σημαντικό στοιχείο της παράστασης ήταν σίγουρα οι φωτισμοί του Scott Bolman, το μακιγιάζ του Πάνου Κονδύλη και το hair styling του Γιώργου Καμπούρη (που θαυμάσαμε περισσότερο στην εικόνα του χορού).

Στο φινάλε της παράστασης, οι συντελεστές καταχειροκροτήθηκαν σε ένα ιδιαιτέρως συγκινητικό κλίμα τόσο για τους ίδιους όσο και για το κοινό. Προσωπικά, έχω μελετήσει την Αντιγόνη αρκετά στο παρελθόν, έχω δει ανεβάσματα της που μου άρεσαν άλλα περισσότερο άλλα λιγότερο, αλλά για κάποιο λόγο εκείνη την στιγμή ένιωσα λίγο παραπάνω το λόγο του Σοφοκλή. Ίσως ήταν η καθοριστική επιλογή της σκηνοθέτιδας να δώσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο χορό. Ίσως ήταν η επιβλητικότητα του χώρου σε συνδυασμό με την ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν η μουσική και η σκηνική συνθήκη. Ίσως ήταν οι πολύ δυνατές και «καλοδιαβασμένες» ερμηνείες από μέρους των ηθοποιών. Ίσως ήταν απλώς η στιγμή. Όπως και να ‘χει, θα σταθώ στον στίχο του έργου «Αυτά τώρα γίνανε, για το παραπέρα να σκεφτούμε». Η Αντιγόνη κι ο Αίμονας πέθαναν. Ο Κρέοντας πλήρωσε το τίμημα. Η παράσταση της Ν. Τριανταφύλλη κέρδισε την αποδοχή του κοινού και κυρίως έδωσε τροφή για σκέψη και περαιτέρω διάλογο. Εμείς τι κάνουμε σήμερα; Ότι έχει συμβεί έχει συμβεί και δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτό είναι ίσως το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά. Ποια θα πρέπει να είναι η στάση μας στο τώρα; Αν δούμε την Αντιγόνη και την Ισμήνη και τις αντιπαραβάλουμε με τον Κρέοντα έχουμε ένα δίπολο αρχετυπικό. Οι νόμοι υπάρχουν. Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν θεμελιωθεί. Κάπου στην εφαρμογή το χάνουμε. Θα συμφωνήσω λοιπόν με την εισαγωγή του Προέδρου της Unesco πως η «Αντιγόνη» δεν είναι μια καθόλου τυχαία επιλογή και πως τη δεδομένη στιγμή πρέπει να μιλήσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να ταρακουνήσει αυτούς που διαβουλεύουν, αυτούς που προτείνουν νομοσχέδια κι αυτούς που τα υποστηρίζουν. Πέρα λοιπόν από πατριωτικές εξάρσεις για το σπουδαίο αρχαιοελληνικό πνεύμα, τα εύσημα που θα δώσουμε ή θα αποσιωπήσουμε προς τη Νατάσα Τριανταφύλλη, τη Λυδία Φωτοπούλου, τη Monika, τη Λένα Παπαληγούρα (και όλους τους συντελεστές της παράστασης), παραμένει αναπάντητη η καταφατική ερώτηση «αυτά τώρα γίνανε, για τα παραπέρα να σκεφτούμε». Εγώ είμαι πολύ μικρός και λίγος να δώσω μια απάντηση κι αν το έκανα θα ήμουν κι άστοχος στα όρια του γελοίου. Τη δική σας απάντηση επιζητώ. Ή τουλάχιστον μια ευγενέστερη και πιο ειλικρινή αντιμετώπιση κι ας έχει ερωτηματικό ή θαυμαστικό αντί για τελεία.

Πριν βάλω λοιπόν μια τελεία σε αυτό άρθρο, μου έρχονται αναπόφευκτα τα λόγια του Σουηδού οικοδεσπότη μου στο Παρίσι «πρόσφατα διάβασα πως στην Ελλάδα ζείτε μόλις 10 εκατομμύρια Έλληνες. Μελετώντας φιλοσοφία και θαυμάζοντας το ότι όλες οι επιστήμες, η φιλοσοφία και οι Τέχνες έχουν ξεκινήσει ή επηρεαστεί καθοριστικά από το ελληνικό πνεύμα φανταζόμουν πάντα πως πρέπει να είστε πολλοί περισσότεροι για να κρατήσετε στις πλάτες σας όλο αυτό το πνεύμα.» Μην έχοντας μια εύκαιρη απάντηση, αποκρίνομαι χωρίς να έχω καμία εθνοκεντρική διάθεση «μάλλον γι’ αυτό έπρεπε να μοιραστούμε το πνεύμα των Αρχαίων μαζί σας, για ν’ αντέξουμε το βάρος του και για να αποφασίσουμε μαζί, οι σύγχρονοι πνευματικοί άνθρωποι αλλά και οι απλοί σπουδαστές, εγώ κι εσύ τι θα κάνουμε παραπέρα και πως θα αποκρούσουμε όλους αυτούς τους κινδύνους για την ατομική μας ελευθερία». Επικροτώ λοιπόν την επιλογή της αξιότιμης κυρίας Δασκαλάκη να «ταξιδέψει» την Αντιγόνη στο Παρίσι και να δώσει την ευκαιρία στην ποίηση του Σοφοκλή να ακουστεί στα ελληνικά σε ένα τέτοιο ακροατήριο, σε ένα τέτοιο χώρο.

Ρεπορτάζ από τον Αναστάση Πινακουλάκη
Φωτογραφίες από την Ιωάννα Αντάρα (fb page)

Συντελεστές της παράστασης:
Μετάφραση: Νίκος Παναγιωτόπουλος
Σκηνοθεσία: Νατάσα Τριανταφύλλη
Πρωτότυπη μουσική για την παράσταση: Monika
Παραγωγή – Ενορχήστρωση: Soumka
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Σκηνικός χώρος: Ιωάννα Τσάμη – Νατάσα Τριανταφύλλη
Φωτισμοί: Scott Bolman
Hair Styling: Γιώργος Καμπούρης
Σχεδιασμός Μακιγιάζ: Πάνος Κονδύλης
Bοηθός Σκηνοθέτη: Σοφία Ίτο
Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος – Εταιρεία Λυκόφως σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ Αθηνών

Αντιγόνη: Λένα Παπαληγούρα
Κρέων: Λάζαρος Γεωργακόπουλος
Ισμήνη: Βίκυ Παπαδοπούλου
Φύλακας: Χρήστος Σαπουντζής
Αίμονας: Ορφέας Αυγουστίδης
Χορός/Τειρεσίας: Λυδία Φωτοπούλου