Αφιέρωμα στη Ρόζα Εσκενάζυ: «καναρίνι μου γλυκό, δεν ξέρω πού βρίσκεσαι, ξέρω όμως πως ακόμη τραγουδάς»

Αφηγήτριες σ’ αυτό το ανατολίτικο παραμύθι, τρεις σύγχρονες ντίβες. Μια Ελληνίδα, μια Τουρκάλα και μια Εβραία, ή αλλιώς οι εξαιρετικές Μάρθα Φριντζήλα, Mehtap Demir και Yasmin Levy. Μαζί τους μια πολύχρωμη και πολυεθνική ορχήστρα 8 άρτιων μουσικών, οι οποίοι με την βοήθεια των πολύ καλών ενορχηστρώσεων, «έντυσαν» μουσικά την βραδιά. Συγκεκριμένα, ο Μ. Πάππος με το μπουζούκι του, ο Δ. Μυστακίδης με την κιθάρα του, ο εξαιρετικός Κ. Γκουβέντας με το βιολί του, ο Ramazan Sesler με το υπέροχο κλαρίνο του και ο Mumin Sesler με το σαντούρι του, κατάφεραν, να μας μεταφέρουν από το αχανές θέατρο του Badminton σε κάποια γωνία της Κωνσταντινούπολης, της Θεσσαλονίκης, του Περιστερίου, περιοχές στις οποίες έζησε η Ρόζα, και όλοι μαζί, να τραγουδάμε γι’ αυτήν την σπουδαία ρεμπέτισσα. Μαζί τους ήταν και ο Δημήτρης Μπασλάμ, ο Βαγγέλης Καρίπης και ο Yinon Muallem.

Αρχοντική, επιβλητική και με εκτόπισμα και αίγλη άλλης εποχής, η Μάρθα Φριντζήλα, απέδειξε χθες, πόσο πολυσχιδής και μεγάλη φωνή είναι. Με αμανέδες και ερμηνείες λακωνικές πήρε τα τραγούδια της Ρόζας και την ίδια τη Ρόζα Εσκενάζυ και την ανέστησε! Ασφαλώς, μια από τις καλύτερες ερμηνείες που έχουν γίνει σε τραγούδια της Ρ. Εσκενάζυ, καθώς η Μάρθα, με δωρική, μαγευτική και γλυκιά χροιά, κατάφερε να αποδώσει όλα τα συναισθήματα των τραγουδιών που ερμήνευσε, όλα τα χρώματα της ζωής και της μουσικής της Ρ. Εσκενάζυ.

Με τραγούδια όπως «ο κοκαϊνοπότης», «γίνομαι άντρας» «Πρέζα όταν πιεις», «Δημητρούλα μου» (ντούετο με την M.Demir), «αερόπλανο θα πάρω», «Χαρικλάκι» και «γκαρσόνα»(ντουέτο με M. Demir ) έκαναν το πολύ θερμό κοινό του Badminton να χειροκροτεί από ενθουσιασμό. Η χθεσινή συναυλία, αποκάλυψε για άλλη μια φορά, πως η Μάρθα Φριντζήλα είναι μια γνήσια ρεμπέτισσα και σε φωνή και σε ψυχή. Και της πήγαινε πραγματικά πολύ!

Εντυπωσιακή και η Τουρκάλα Mehtap Demir, η οποία έκλεψε τις εντυπώσεις με τους αμανέδες της και την όμορφη φωνή της. Τραγούδησε τόσο στην τούρκικη όσο και στην ελληνική γλώσσα τραγούδια όπως το «Μάγια μου ‘κανες», «Ελενίτσα», «Γκαρσόνα», (ντουέτα με την Μ.Φριντζήλα), αλλά έπαιξε και κεμανέ. Συγκινητική ήταν η αξιοπρέπεια και η αφοσίωση της στις ερμηνείες της, καθώς φάνηκε να τιμά ιδιαίτερα και να έχει ευρεία γνώση της Ρόζας Εσκενάζυ.

Τελευταία βγήκε η Yasmin Levy, με μια φωνή, απόκοσμη, ταξιδιάρικη, μαγευτική. Μια πραγματικά μεγάλη ερμηνεύτρια με όλη την σημασία της έννοιας, τύλιξε μελωδικά το θέατρο και το ταξίδεψε. Ξεχωρίσαμε το «Adio Kerida» το οποίο συγκίνησε, αλλά και την σεμνή , ευάλωτη και μετριοπαθή στάση της καθ’ όλη τη διάρκεια της συναυλίας, πράγμα το οποίο αποδεικνύει και το πόσο μεγάλη ερμηνεύτρια είναι. Παρόλα αυτά, ίσως τα τραγούδια της Ρ.Εσκενάζυ να μην της πήγαιναν όσο στις άλλες δύο φωνές, ωστόσο όμως, η παρουσία της και η ερμηνεία της ήταν μια μοναδική εμπειρία για όλους τους ακροατές.

Στα highlights της βραδιάς, αξίζει να αναφερθεί η αφήγηση που υπήρχε ανάμεσα στα μέρη της συναυλίας, η οποία είχε ιστορικές αναφορές, αλλά και προσωπικές περιγραφές για τη ζωή της Ρόζας Εσκενάζυ, καθώς και βιντεάκια που έδειχναν εικόνες από τα μέρη που πέρασε η ίδια και την τελευταία της συνέντευξη στον Γ. Παπαστεφάνου. Μοναδική παρατήρηση που θα μπορούσε να γίνει , είναι, ότι θα ήταν καλό και κατά τη διάρκεια των τραγουδιών να προβάλλεται πίσω από την ορχήστρα φωτογραφικό υλικό και βίντεο, τα οποία θα βοηθούσαν ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα, αλλά και μια καλύτερη οργάνωση, καθώς ειδικά πριν την έναρξη της παράστασης υπήρχε ένα κλίμα αποδιοργάνωσης στην αίθουσα.

Όμως, όλα αυτά τη Ρόζα δεν θα την ένοιαζαν. Ας κρατήσουμε λοιπόν κι εμείς την ουσία: τρεις εκπληκτικές φωνές, ενώθηκαν και απέδωσαν στην Ρόζα τον πιο όμορφο φόρο τιμής. «Καναρίνι μου γλυκό, δεν ξέρω πού βρίσκεσαι, ξέρω όμως πως ακόμη τραγουδάς» είπε η Μάρθα Φριντζήλα κλείνοντας. Όσοι βρεθήκαμε όμως εκεί χθες, ξέραμε πού ήταν η Ρόζα. Ήταν εκεί, μαζί μας και τραγουδούσε. Πώς να μην ήταν άλλωστε, εκεί, να τραγουδήσει μαζί μ’ αυτές τις εξαίσιες φωνές;

MEHTAP DEMIR

Πιστεύετε ότι η ελληνική μουσική και η τούρκικη είναι παρόμοιες;

M.D: Δεν είναι πολύ παρόμοιες, αλλά έχουν κάποια κοινά.. Δηλαδή φαντάσου ότι έχουν μια κοινή οπτική γωνία, ίσως γιατί από παλιά είχαμε κοινό πολιτισμό και «καλή γειτονία» όσον αφορά στη μουσική. Οπότε δεν είναι μακριά η μία μουσική από την άλλη, ειδικά αν επιστήσεις την προσοχή σου στο ρεμπέτικο τραγούδι. Εγώ τραγουδάω τούρκικα τραγούδια όπως τραγουδάω και τα ρεμπέτικα. Ας πούμε ο αμανές είναι κάτι γνώριμο για εμένα, αν και πιστεύω ότι αλλιώς τραγουδιέται στα τούρκικα τραγούδια κι αλλιώς στα ρεμπέτικα.

Ποιο τραγούδι της Ρόζας Εσκενάζυ είναι αυτό που σας αγγίζει περισσότερο; Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο;

M.D: Όταν ακούω τη Ρόζα είναι αυτή η ίδια που με αγγίζει. Είναι η φωνή της που με μαγεύει. Οπότε κάποιες φορές χάνω το τραγούδι και επικεντρώνομαι σ’αυτήν. Μ’ ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η φωνή της, η χροιά της, οπότε δεν έχω κάποιο τραγούδι που να μπορώ να πω ότι με αγγίζει πιο πολύ.

Σήμερα στην τούρκικη μουσική, υπάρχει κάποιο είδος που να βρίσκεται κοντά στην Ρόζα Εσκενάζυ;

M.D: Ναι, υπάρχουν κάποια γκρουπ, κάποιοι μουσικοί, οι οποίοι μεμονωμένα βαδίζουν πάνω στο οθωμανικό-σμυρνεϊκο-ρεμπέτικο στυλ μουσικής, η ακόμη και στην παραδοσιακή τούρκικη μουσική που είναι παρόμοια, οπότε ναι υπάρχει κάποια κίνηση. Μπορεί να μην είναι τόσο δημοφιλείς όσο η καλλιτέχνες της ποπ, αλλά είναι πιο εναλλακτικοί και κάνουν εξαιρετική δουλειά.

Πέραν της Ρόζας Εσκενάζυ, τι άλλο αγαπάτε και σας αρέσει στην ελληνική μουσική;

M.D: Μου αρέσουν πολύ και θαυμάζω την Ελένη Βιτάλη, τη Χάρι Αλεξίου, τη Μάρθα Φριντζήλα, τη Σοφία Παπάζογλου, την Αρετή Κετιμέ η οποία είναι υπέροχη και από άντρες ο Γιώργος Νταλάρας είναι απίστευτος. Είναι υπέροχοι τραγουδιστές και ειλικρινά είναι η ελληνική μουσική του σήμερα. Και νομίζω ότι οι συγκεκριμένοι, αν και είναι καλλιτέχνες δημοφιλείς, σε καμία περίπτωση δεν στερούνται ποιότητας.

ΜΑΡΘΑ ΦΡΙΝΤΖΗΛΑ

Μάρθα, πες μας δύο λόγια για την Ρόζα Εσκενάζυ, ως καλλιτέχνιδα, αλλά και ως προσωπικότητα. Τώρα που ήρθες σε πιο άμεση επαφή με τη μουσική και την περσόνα της, τι είναι αυτό που σε έχει μαγέψει πιο πολύ;

Η Ρόζα Εσκενάζυ μοιάζει πρόσωπο βγαλμένο από παραμύθι. Το κοριτσάκι που ονειρευόταν να βγει στην σκηνή, που τραγουδούσε και χόρευε και παρακαλούσε τους γονείς της να την αφήσουν να γίνει αρτίστα. Μικρό κορίτσι εγκαταλείπει την οικογένειά της και γίνεται χορεύτρια στο θέατρο Grand Hotel στην Θεσσαλονίκη. Στην εφηβεία ερωτεύεται ένα εύπορο Καππαδόκη, η οικογένειά του δεν την θέλει κι έτσι οι δύο νέοι «κλέβονται» για να ζήσουν τον έρωτά τους. Η Ρόζα γεννά ένα παιδί το οποίο δίνει για υιοθεσία μετά τον θάνατο του αγαπημένου της και φεύγει για την Αθήνα. Τραγουδά και χορεύει στα καμπαρέ κι εκεί είναι που την ανακαλύπτει ο μεγάλος Παναγιώτης Τούντας. Και τότε ξεκινά τις ηχογραφήσεις και τις εμφανίσεις σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Ρόζα Εσκενάζυ ήταν αυτό που λέμε γυναίκα με τα όλα της. Πώς να μην με γοητεύει; Δεν την σταματούσε τίποτα. Θυσίασε τα πάντα για την τέχνη της.

Ταξίδεψες στα μέρη που έζησε η Ρ.Ε, ώστε να έρθεις σ’επαφή με την κουλτούρα και τον πολιτισμό στον οποίον έζησε αυτή η γυναίκα; Πόσο διαφορετική θεωρείς ότι είναι η κουλτούρα του τότε και του σήμερα στις περιοχές αυτές;

Σε κάποια είχα ήδη πάει χωρίς αφορμή ή λόγο συγκεκριμένο. Και να ταξίδευα στα μέρη που έζησε η Ρόζα Εσκανάζυ, δεν νομίζω πως θα ερχόμουν σε επαφή με την κουλτούρα και τον πολιτισμό στον οποίο έζησε. Τι σχέση μπορεί να έχει η σημερινή Καλλιθέα κι ο Πειραιάς ή η Νέα Υόρκη και το Κάιρο με τότε? Την ατμόσφαιρα την αντιλαμβάνομαι περισσότερο μέσα από τα τραγούδια.

Η πρόκληση να τραγουδήσεις για τη Ρ.Ε είναι και μια πρόκληση και με την ιστορία και δη με το προσφυγικό κεφάλαιο. Μίλησε μας για τον αέρα που αποπνέει αυτό το κομμάτι της ιστορίας.

Μου φαίνεται πολύ δύσκολο να το περιγράψω. Η αίσθηση που έχω μοιάζει περισσότερο με ένα πλοίο που απομακρύνεται από την στεριά και κοιτάς την πόλη που άφησες πίσω σου στις φλόγες. Είναι μια εικόνα από το αρχείο που δείχνει την καταστροφή της Σμύρνης. Δεν μπορεί να το χωρέσει το μυαλό μου. Σκέφτομαι τον πανικό, την απελπισία, την μυρωδιά, τις φωνές και νιώθω κάποιες φορές να με στοιχειώνουν όταν τραγουδάω. Το ίδιο αμήχανη είμαι και απέναντι σε αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Δεν χωράει το μυαλό μου τι είναι ο άνθρωπος.

Έχεις “πατήσει” πάνω στη Ρ.Ε; Έχει δηλαδή επηρεαστεί η ερμηνεία σου, από την ερμηνεία της Ρ.Ε;

Φυσικά και έχω «πατήσει» πάνω στην Ρόζα Εσκενάζυ, πώς αλλιώς θα τραγουδήσω τα τραγούδια της αν δεν ακολουθήσω τον τρόπο του τα δίδαξε; Δεν προσπάθησα να μιμηθώ τον τρόπο ερμηνείας, προσπάθησα να «συναντηθώ» μαζί της μέσα από τα τραγούδια της. Η διαδικασία μοιάζει λίγο με την προσπάθεια να συναντήσεις κάποιον που έχει πεθάνει. Είναι σαν να ζήτησα την βοήθειά της, σαν να ζήτησα την ευχή της. Μακάρι να μου την έδωσε και να έχει επηρεαστεί η ερμηνεία μου από αυτήν.

Κατά τη γνώμη σου η Ρ.Ε ήταν όντως η τελευταία ρεμπέτισσα; Υπάρχουν σήμερα τραγουδίστριες που να είναι αληθινές ρεμπέτισσες ή φωνές που να αποπνέουν αυτόν τον αέρα;

Δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση γιατί δεν ξέρω τι ακριβώς είναι ρεμπέτισσα. Η Μπέλλου δεν ήταν ρεμπέτισσα; Πέθανε το 1997, η Γεωργακοπούλου το 2007. Πολλές φωνές σημερινές αποπνέουν αυτόν τον αέρα, η Φωτεινή Βελεσιώτου, η Ανατολή Μαργιολά, η Λιζέτα Καλημέρη ας πούμε είναι σαν να έρχονται από άλλες εποχές δεν ξέρω όμως αν είναι ρεμπέτισσες. Πραγματικά δεν ξέρω.

Τι ήταν αυτό που έκανε τη Ρ.Ε τόσο ξακουστή και μοναδική, ενώ κι άλλες ρεμπέτισσες της εποχής (π.χ Ρίτα Αμπατζή) ήταν στο προσκήνιο, αλλά δεν ξεχώρισαν στο βαθμό που ξεχώρισε η Ρόζα;

Η Εσκενάζυ μου δίνει την εντύπωση πως ήξερε πολύ καλά πως η μοίρα της ήταν να βρίσκεται πάνω στην σκηνή και τίποτα δεν θα άφηνε να της σταθεί εμπόδιο. Μέχρι να πεθάνει τραγουδούσε και χόρευε, ήταν σαν προγραμματισμένη για αυτό. Κανείς δεν μπορούσε να την αμφισβητήσει. Και μάλλον, κανείς δεν μπορούσε να της αντισταθεί.

Ποιο τραγούδι της Ρόζας είσαι εσύ; Αυτό που μιλάει στην ψυχή σου πιο πολύ…

Είναι τόσα πολλά. Το «Ας τα λόγια» για παράδειγμα ή «του Περαία το αλάνι» είναι δύο πολύ αγαπημένα μου. Ο «καντηφές» και το «Γκαζέλ νιαβέντ» επίσης. Αλλά, αυτό που με συγκλονίζει είναι όταν σε πολλά τραγούδια την ακούω να λέει στον εαυτό της «Αχ, γεια σου Ρόζα μου». Τότε ταυτίζομαι μαζί της.

Το χειμώνα θα συνεργαστείς με τον Φοίβο Δεληβοριά; Δισκογραφικά να περιμένουμε κάτι;

Κυκλοφορεί τώρα ο καινούργιος μου δίσκος που λέγεται «Η Μάρθα Φριντζήλα τραγουδά Θέμο Σκανδάμη». Είναι ένας δίσκος με 11 λαϊκά τραγούδια σε στίχους και μουσική του αγαπημένου μου φίλου Θέμου Σκανδάμη ενός νεώτατου και πολύ ταλαντούχου τραγουδοποιού.