Μουσικές βιογραφίες: Γιώργος Παπασιδέρης

Το 1928 ο συνεργάτης της «Columbia» Λαμπρούλιας συναντήθηκε με τον Παπασίδερη, ύστερα από μεσολάβηση του Σαλαμίνιου λαουτιέρη Σιδέρη Ανδριανού, επαγγελματία μουσικού από οικογένεια μουσικών, που ήταν κουμπάρος του Λαμπρούλια και φίλος αγαπητός του Παπασίδερη. Έκατσαν ώρες μαζί, συζήτησαν, τραγούδησαν. Ο έμπειρος Λαμπρούλιας ενθουσιάστηκε και του πρότεινε να συνεργαστεί με την «Columbia». Έτσι κι έγινε. Ο Γιώργος Παπασίδερης βρέθηκε να ηχογραφεί το πρώτο του τραγούδι σε ηλικία 26 ετών, το 1928. Αφού έγινε η ηχογράφηση η «μήτρα» μεταφέρθηκε στην Αγγλία όπου έγινε η αναπαραγωγή σε δίσκους 78 στροφών οι οποίοι ήλθαν στην Ελλάδα μετά από έξι μήνες, το 1929, οπότε κυκλοφόρησε ο πρώτος του δίσκος. Το τραγούδι αυτό ήταν αμανές και οι στίχοι του ήταν:
«Έχω πολλά παράπονα
στο στήθος μου γραμμένα
πότε θα ’ρθεί αυτή η στιγμή
να στα πω ένα – ένα.»
Από τότε μέχρι το 1972 τραγούδησε αδιάκοπα δεκάδες τραγούδια σε δίσκους. Στην αρχή ηχογράφησε ορισμένους αμανέδες, είδος τραγουδιού που όπως ξέρουμε απαιτεί ερμηνευτή με τεράστιες φωνητικές δυνατότητες. Επίσης, τραγούδησε και ρεμπέτικα τραγούδια των Μάθεση, Τούντα, Περιστέρη, Σκαρβέλη, Μπαρούση, Ψυριώτη. Την εποχή αυτή, αρχές του 1930 έπαιρνε απ’ την «Οdeon» 1.000 δραχμές για κάθε τραγούδι. Επειδή οι φωνητικές του δυνατότητες το επέτρεπαν ηχογραφούσε πολλά τραγούδια σε μια μέρα. Έτσι κάποια φορά παρουσία του αδελφού του Δημήτρη ηχογράφησε σε μια μέρα τριάντα τραγούδια παίρνοντας το μυθικό, για την εποχή αυτή μεροκάματο, των τριάντα χιλιάδων δραχμών.

Το 1931 παντρεύτηκε την Αφροδίτη (Βίτα) θυγατέρα του Ισιδώρου Τσεβά. Το 1932 απέκτησαν το μοναδικό τους παιδί, τον αγαπητό στη Σαλαμίνα γιατρό Χρήστο Παπαϊσιδώρου (+ 1992). Το Νοέμβρη του 1940 ο Γιώργος Παπασίδερης, συμβάλλει κι αυτός στην εμψύχωση του Ελληνικού στρατού, που πολεμούσε στην Αλβανία γράφοντας τα τραγούδια: «Μες της Κλεισούρας τα βουνά» και «Μέρα και νύχτα με το ντουφέκι». Κατά τη διάρκεια της Κατοχής τραγουδούσε κι άλλα, όπως τα: «Με δόξα να γυρίσετε», «Να’ μουν πουλί να πέταγα ψηλά στην Αλβανία», «Και σεις βουνά της Κορυτσάς». Για τα τραγούδια αυτά τον κατάτρεχαν οι Ιταλοί. Αυτά τα ηχογράφησε σε δίσκους αργότερα, το 1947. Κάποια στιγμή συναντήθηκε με τη Σοφία Βέμπο και συζήτησαν για τη φυγή τους στην Αίγυπτο. Η Βέμπο έφυγε, ο Παπασίδερης έμεινε. Οι Ιταλοί τον είχαν στο μάτι, ένα βράδυ τον ξυλοκόπησαν άγρια. Αυτή την περίοδο τραγουδούσε στο κέντρο «Έλατος» στην Ομόνοια.

http://www.youtube.com/watch?v=9Z96LrQb-iw

Στη διάρκεια της καριέρας του, πήγε σε κάθε γωνιά της Κεντρικής Ελλάδας από Ήπειρο, Θεσσαλία, Ρούμελη, Εύβοια, Αττική, Πελοπόννησο και σε αρκετά νησιά. Το 1972 πήγε στο Σικάγο της Αμερικής για ένα μήνα. Στη δισκογραφία εκτός από την «Columbia» συνεργάστηκε και με άλλες εταιρείες όπως: «Οdeon», «Parlophon», «His Master Voice», «Dore» και άλλες. Έχει ηχογραφήσει δεκάδες τραγούδια. Απ’ αυτά τα μισά περίπου είναι δικά του (στίχοι) και τα άλλα μισά παλιά δημοτικά τραγούδια (στίχοι και μουσική) που άλλα τραγούδησε όπως ήταν και άλλα συμπλήρωσε με στίχους του γιατί ήταν ξεκομμένα δίστιχα. Έχει γράψει επίσης στίχους για τραγούδια που έχουν ερμηνεύσει άλλοι τραγουδιστές.

Ο Παπασίδερης διέσωσε δεκάδες παλιά δημοτικά από βέβαιο θάνατο και τα ξαναπαρήγαγε δίνοντάς τους «ζωήν αιώνιoν». Σε κάθε χωριό που πήγαινε και ιδιαίτερα στ’ απομακρυσμένα, επειδή δεν υπήρχαν ξενοδοχεία για να μείνει, συνήθως τον φιλοξενούσαν άνθρωποι του τόπου που είχαν τη δυνατότητα. Τις ώρες της ανάπαυλας συζητούσε με τους ντόπιους και κατέγραφε παλιά τραγούδια ολόκληρα ή ελλιπή τα οποία ηχογραφούσε και διέσωζε. Στις περιοχές που πήγαινε να τραγουδήσει πολλές φορές έπρεπε να μείνει μέρες για τις εκεί γιορτές, γάμους κ.λ.π. Σ’ αυτά του τα ταξίδια τον συνόδευε πάντα σχεδόν η σύζυγός του, η οποία ήταν απαραίτητη για τη διαμονή και την εμψύχωση του στα μεγάλα γλέντια που διατηρούσε ζωντανά για μέρες ολόκληρες. Χαρακτηριστικό της δύναμης του είναι ότι πολλές φορές μετά από τριήμερα γλέντια, με ελάχιστη διακοπή 2-3 ωρών ανάμεσα στα 24ωρα, παράγγελνε άλλη ορχήστρα ξεκούραστη για να συνεχίσει άλλο τόσο «γλέντι», γιατί οι μουσικοί της πρώτης είχαν πάθει υπερκόπωση. Ένα άλλο έργο που μας πρόσφερε ο Γιώργος Παπασίδερης είναι ότι μας έδωσε ταλέντα στη μουσική και το τραγούδι, που αλλιώς μπορεί να είχαν χαθεί. Στις περιοδείες που έκανε γνώριζε νέους μουσικούς και τραγουδιστές και σε όσους διέβλεπε ταλέντο τους έφερνε στην «Columbia» σαν συνεργάτες του, που ξεκινούσαν την καριέρα τους κάνοντας δίσκο μαζί του. Έτσι πολλοί απ’ αυτούς που βοήθησε ο Παπασίδερης στα πρώτα τους βήματα είναι σήμερα αναγνωρισμένοι και μερικοί κορυφαίοι στο είδος τους. Αναφέρουμε τον Γιώργο Κόρο, τον Γιάννη Βασιλόπουλο, τη Σοφία Κολλητήρη και την Τασία Βέρρα.

Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Γιάννη Βασιλόπουλου, στο βιβλίο του Γιώργου Παπαδάκη: «Λαϊκοί πραχτικοί οργανοπαίχτες» εκδ. «Επικαιρότητα», Αθήνα 1983, σελ. 225. «Δούλευα σε πανηγύρια, σε γάμους κ.λ.π. Μετά με είχε ακούσει σ’ ένα πανηγύρι στην Πάτρα και μ’ έφερε μετά στην Αθήνα και πρωτογραμμοφώνησα, ήταν ο πρώτος μου δίσκος με τον Παπασίδερη».
Στην Σαλαμίνα ο Γιώργος Παπασίδερης τραγουδούσε στα μεγάλα πανηγύρια της Παναγίας της Φανερωμένης στα μαγαζιά του Παναγιώτη Σκαλίθρα και Σωτήρη Παπασωτηρίου (Πούφη), της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στο Αιάντειο (Μούλκι) στα μαγαζιά του Βασίλη Βασιλείου (Σπανού) και στου Χρήστου Γαβριήλ (Κολωνάκη). Της Αγίας Μαρίνας στην Κακή – Βίγλα στο μαγαζί του Ντίνου Πούτου. Στο πανηγύρι της Φανερωμένης τραγούδησε ανελλιπώς επί 25 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του συνεργάστηκε με άριστους σολίστες, στο κλαρίνο με τους: Νίκο Καρακώστα, Κώστα Γιαούζο, Απόστολο Σταμέλο,Νίκο Ρέλλια, Γιώργο Ανεστόπουλο, Βασίλη Σαλέα τον παλιό, Χαράλαμπο Μαργέλη, Τάσο Χαλκιά, Βάϊο Μαλιάρα, Αντώνη Λαβίδα, Παναγιώτη Πέππα (από Θήβα), Παναγιώτη Κοκοντίνη, Γιάννη Βασιλόπουλο, Βασίλη Μπατζή, Πέτρο Καλύβα, Θανάση Σαλέα, Νίκο Ξηρό, Γιάννη Κυριακάτη, Θόδωρο Αγαπητό, Γιάννη Καραγιάννη, Κώστα Ανατσαλόπουλο, Γιώργο Καρακό. Στο βιολί με τους: Δημήτρη Σέμση (Σαλονικιό), Γιάννη Δραγάτση (Ογδοντάκη),Γιώργο Κόρο, Αλέκο Αραπάκη, Ιάκωβο Ηλία, Ανέστη Αρβανιτόπουλο, Θεμιστοκλή Αγγελή, Δημήτρη Λαβίδα, Παναγιώτη Σαρίκα, Γιώργο Αραπάκη.
Στο λαούτο:Μακρόχρονη υπήρξε η συνεργασία του με τον συμπατριώτη μας Σιδέρη Ανδριανό, Μήτσο Κωνσταντίνου ή Ψαρά, Απόστολο Κλαπαδώρα.
Στο ούτι: Αγάπιο Τομπούλη, Νίκο Σαραγούδα.
Στο σαντούρι: Κώστα Παλαιολόγο, Χρήστο Μαρίνο ή Χιώτη, Αλέκο Γκαραβέλη, Γιάννη Ζαφειρόπουλο, Δημήτρη Μπενέτο, Μανώλη Φιστιξή, Νίκο Καρατάσο.
Επίσης με τους: Λάμπρο Σαββαϊδη ή Λάμπρο στο κανονάκι, και Λάμπρο Λεονταρίδη ή Λάμπρο λυρατζή στη λύρα.

Στο τραγούδι με τους: Δημήτρη Καλλίνικο – Τσούση ή Δημήτρη Αραπάκη, Κώστα Καρύπη, Κώστα Ρούκουνα, Μήτσο Ατραϊδη, Νίκο Σαραγούδα, Βαγγέλη Σωφρονίου, Αντώνη Νταλγκά, Μιχάλη Μενιδιάτη, Δημήτρη Φραγκούλη, Κώστα Σκαφίδα, Γεωργία Μηττάκη, Ρόζα Εσκενάζυ, Ρίτα Αμπατζή, Μαρίκα Πολίτισσα, Μαριάννα Χατζοπούλου, Γιασεμή Καταρτζόγλου, Σοφία Κολλητήρη, Τασία Βέρα, Μαρία Φλωροπούλου και τους Σαλαμίνιους: Προκόπη Καλιότσο, Μίμη Ανδριανό, Γιάννη Φερλέμη, Γιάννη Μπούτση, Δημήτρη Φράττη, Γιώτα Μπούκη.
Η φωνή του έμεινε αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου, γι’ αυτό και τραγουδούσε μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Η τελευταία φορά που τραγούδησε ήταν στα Τρίκαλα της Κορινθίας, την ημέρα του Σταυρού (14-9) στο πανηγύρι. Μετά από 24 μέρες απεβίωσε, στις 8 Οκτωβρίου του 1977 από ανακοπή. Ο κορυφαίος του δημοτικού μας τραγουδιού άφησε την τελευταία του πνοή στο νησί που γεννήθηκε και έζησε.
Από τον πλούτο της δισκογραφίας του Παπασίδερη διαλέξαμε ένα ελάχιστο δείγμα για να σας θυμίσουμε τραγούδια με τα οποία μεγάλωσαν και ψυχαγωγήθηκαν ολόκληρες γενιές και που ακόμη είναι αξεπέραστα. Έτσι ενδεικτικά αναφέρουμε 50 τραγούδια εκ των οποίων τα 20 είναι από τα πιο παλιά του, δηλ. πριν το 1935 και τα 30 είναι από τα πιο γνωστά του που είναι και κλασσικά.
Τα πρώτα τραγούδια
1.. «Έχω πολλά παράπονα» Αμανές 1929
2.. «Σαν το νεκρικό κερί Αμανές» 1929
3.. «Ποιος είδε τέτοιο θαύμα» Επιτραπέζιο 1930
4.. «Ο Τσέλιος ο Βασίλης» Κλέφτικο 1930
5.. «Εξήντα Κλέφτες είμαστε» Κλέφτικο 1930
6.. «Πάρε Μαριώ τη ρόκα σου» Συρτό 1931
7.. «Η Θεωνίτσα» Κλέφτικο 1931
8.. «Σου είπα μάνα πάντρεψέ με» Τσάμικο 1931]]
9.. «Βασίλω Καλαματιανή» Καλαματιανό 1931]]
10.. «Στ’ Αναυπλιού το Παλαμίδι» Τσάμικο 1932
11.. «΄Ολες οι Δάφνες» Τσάμικο 1932
12.. «Θ’ αφήσω γένια και μαλλιά» Καλαματιανό 1932
13.. «Ποιος ασίκης σαν εμένα» Καλαματιανό 1932
14.. «Ρά Καμπάνα Παπαντήσε» Καλαματιανό 1933
15.. «Συ που σέρνεις το χορό» Καλαματιανό 1933
16.. «Η Εβραιοπούλα» Καλαματιανό 1934
17.. «Λεμονάκι Μυρωδάτο» Καλαματιανό 1934
18.. «Του Γάμου το τραγούδι» Καλαματιανό 1934
19.. «Οι όμορφες της Λειβαδιάς» Τσάμικο 1934
20.. «Γρίβα μ’ σε θέλει ο βασιλιάς» Τσάμικο 1935
Δημοφιλέστερα
1.. «Σαν πας πουλί μου στο Μωριά» Κλέφτικο
2.. «Κόρη που πας στον ποταμό» Καλαματιανό
3.. «Τριανταφυλλάκι θα γινώ» Συρτό
4.. «Πρωτομαγιά μου τάριξες» Τσάμικο
5.. «Μας πήρε το ποτάμι» Καλαματιανό
6.. «Αυτά τα μάτια τα γλυκά» Συρτό
7.. «Μαράθηκε η κιτρολεμονιά» Τσάμικο
8.. « Λαλούδι της Μονεμβασιάς» Συρτό
9.. «Σε ωραίο περιβόλι» Τσάμικο
10.. «Μπροστά χορεύει ο Αυγερινός» Συρτό
11.. «Στης ματζουράνας τον ανθό» Τσάμικο
12.. «Σαράντα παληκάρια» Τσάμικο
13.. «Πουλάκι ξένο» Τσάμικο
14.. «Σαράντα πέντε λεμονιές» Καλαματιανό
15.. «Πλάτανος» Τσάμικο
16.. «΄Ολες οι μελαχροινές» Συρτό
17.. «Μαρία Πενταγιώτισσα» Τσάμικο
18.. «΄Ενας Αητός» Τσάμικο
19.. «Το φεγγάρι κάνει κύκλο» Συρτό
20.. «Αμάραντος» Τσάμικο
21.. «Το πανηγύρι» Συρτό
22.. «Νάταν τα νειάτα δυο φορές» Τσάμικο
23.. «Στην κεντημένη σου ποδιά» Συρτό
24.. «Ιτιά Μοσχοϊτιά» Τσάμικο
25.. «Πουλιά μου διαβατάρικα» Τσάμικο
26.. «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά» Τσάμικο
27.. «Παπάκι» Καλαματιανό
28.. «Σήκω Διαμάντω» Τσάμικο
29.. «Συννέφιασε ο Παρνασσός» Τσάμικο
30.. «Καραϊσκάκης» Κλέφτικο
Κριτικές
Χαρακτηριστικά και ανάλογα του μεγέθους του έργου του Γιώργου Παπασίδερη είναι τα σχόλια δύο σημαντικών προσώπων στο χώρο του δημοτικού τραγουδιού, της Δόμνας Σαμίου και του Γιώργου Κόρου. Συγκεκριμένα σε τηλεφωνική συνέντευξη που είχαμε το Μάρτιο του 1994 με τη Δόμνα Σαμίου, μας είπε για τον Παπασίδερη: “Ο Γιώργος Παπασίδερης και η Γεωργία Μητάκη είναι δύο μεγάλοι ερμηνευτές του δημοτικού τραγουδιού, ιδιαίτερα των τραγουδιών της Κεντρικής Ελλάδος με τα οποία ασχολήθηκαν και χαρακτήρισαν μια εποχή 30 – 40 χρόνων. Ο Γιώργος Παπασίδερης τραγούδησε με τέτοιο τρόπο αυτά τα τραγούδια που και σήμερα λέμε «αυτό είναι του Γιώργου» εν- νοώνας ότι, είτε ήταν δικό του είτε παλιό δημοτικό, ο Παπασίδερης το ζωντάνεψε και το έκανε κλασσικό και αθάνατο. Το Γιώργο δεν τον γνώριζα προσωπικά αλλά επειδή 50 χρόνια ασχολούμαι με τη συλλογή και αναπαραγωγή δημοτικών τραγουδιών, από εμπειρία μου μπορώ να πω ότι ήταν κορυφαίος ερμηνευτής και έγινε μέτρο σύγκρισης της ικανότητος των άλλων”.

Επίσης σε τηλεφωνική συνέντευξή του, ο Γιώργος Κόρος τον Ιούνιο του 1994 για τον Γιώργο Παπασίδερη, είπε τα εξής: «Ο Γιώργος Παπασίδερης κατ’ αρχάς ήταν πολύ καλός άνθρωπος, άξιος, δυναμικός και εργατικός. Στο χώρο του δημοτικού τραγουδιού άφησε εποχή. Πολλοί νέοι καλλιτέχνες σήμερα προσπαθούν να τον μιμηθούν». Μίλησε επίσης ότι η γνωριμία του με τον Γιώργο Παπασίδερη, η οποία υπήρξε σταθμός στη δισκογραφική του καριέρα. Ο Γιώργος Παπασίδερης γνώρισε το νεαρό Γιώργο Κόρο σε συνεργασίες τους σε γάμους και πανηγύρια. Με το βέτο που είχε τότε απαίτησε να γίνει η πρώτη δισκογραφική δουλειά του Κόρου σ’ ένα απ’ τα τραγούδια του, το 1952 στην «Columbia». Έτσι τον βοήθησε να ξεκινήσει την καριέρα του.
Εν κατακλείδι, παρατίθεται ένα σχόλιο του ειδικού συλλέκτη δίσκων και συνεργάτη διαφόρων εταιρειών, Δημήτρη Ράνιου, για το Γιώργο Παπασίδερη. Το σχόλιο είναι γραμμένο σε μια σειρά δίσκων με τραγούδια του Παπασίδερη, της εταιρείας «MARGO», Μίνως Μάτσας & Υιός Α.Ε», που κυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 1984. Η ίδια είναι γραμμένη και σε μια σειρά αντίστοιχων δίσκων, που κυκλοφόρησε η εταιρεία «ΕΜΙ-REGAL, EMIAL Α.Ε» το Μάρτη του 1986. “Το δημοτικό τραγούδι βρήκε στη φωνή του Γιώργου Παπασίδερη τον ιδανικό και τέλειο ερμηνευτή του. Πριν απ’ αυτόν, αλλά και μετά δεν βρέθηκε κανείς που να μπορέσει να τραγουδήσει τα δημοτικά όπως ο Παπασίδερης. Η ερμηνεία του Γιώργου Παπασίδερη ήταν και θα παραμείνει υποδειγματική και δεν αφήνει περιθώρια για μίμηση ή για σύγκριση. Φωνή μεστή, ρωμαλέα, που ανάλογα με την περίσταση γινόταν εκφραστική ή δυναμική. Χαρακτηριστικό της ανυπέρβλητης ερμηνευτικής του αξίας είναι ότι ο Γιώργος Παπασίδερης ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του σαν κορυφαίος ερμηνευτής και τερμάτισε μετά από 45 χρόνια πάλι σαν κορυφαίος”.

Δισκογραφία

Πηγές: el.wikipedia.org

Επιμέλεια-προσαρμογή: Σοφία Παφτούνου