Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά! Κάλαντα απο όλη την Ελλάδα

Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά. Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα “Χρόνια Πολλά” το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή “κουλούρας” ονομαζόμενη “κολλίκι” (Βέροια) ή “κουλιαντίνα” (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται “Κουλουράδες” ή “Φωτάδες”.

Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.

Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται “Κάλαντα” (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές “μαντινάδες” της Κρήτης ή “κοτσάκια” της Νάξου με σκωπτικό επίσης χαρακτήρα που ψάλλονται ως “κάλαντα”.

Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα απο όλη την Ελλάδα:

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά

κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και Πνευματικός,

στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.

Αγιος Βασίλης έρχεται, Αρχοντες τον κατέχεται,

από την Καισαρεία, συ’ σαι αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκάρνο, ζυμωτή

χαρτί και καλαμάρι δες και με-δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα του την έλεγε

και το χαρτί-και το χαρτί ομίλει Άγιε μου-άγιε μου καλέ Βασίλη.

Και νέον έτος αριθμεί την του Χριστού περιτομή

και η μνήμη του Αγίου Ιεράρχου Βασιλείου.

Του χρόνου μας αρχή καλή και ο Χριστός μας προσκαλεί

την κακία ν’ αρνηθούμε μ’ αρετές να στολιστούμε.

Να ζούμε βίον τέλειον κατά το ευαγγέλιον

με αγάπη με ειρήνη και με τη δικαιοσύνη.

Χρόνια πολλά και ευτυχή, με καθαρά κι αγνή ψυχή

με χαρά και με υγεία και με θεία ευλογία.

Κλασικά Πρωτοχρονιάς

Κρήτης

http://www.youtube.com/watch?v=LVD6FKpn-Zs

Ικαρίας

Καππαδοκίας

Δωδεκανήσου

Χίου

Μακεδονίας

Πηγή κειμένων Βικιπαίδεια