Πάμε Θέατρο: «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» | Είδαμε την παράσταση!

Ο Σωκράτης (Σταμάτης Κραουνάκης) εισέρχεται στη σκηνή με τα μάτια δεμένα. Κάθεται στην ιδιότυπη καρέκλα που αν και ξύλινη έχει μια κατασκευαστική γοητεία. Στο κέντρο. Ανάμεσα στους μαθητές του, έτσι όπως αρμόζει στον Αθηναίο που με τη φιλοσοφία του επηρέασε όχι μόνο την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια διανόηση. Η ειρωνεία; Δε βρίσκεται εκεί για να διδάξει τις ανατρεπτικές εκείνες ιδέες που καθόρισαν την εξέλιξη της δυτικής φιλοσοφίας και που εξαιτίας τους όλοι οι προηγούμενοι έλληνες φιλόσοφοι εντάχθηκαν στην κατηγορία που ονομάστηκε «προσωκρατικοί». Βρίσκεται μπροστά στην Ηλιαία, το κυριότερο δικαστήριο του αρχαίου ελληνικού κράτους για να απολογηθεί λίγο πριν την καταδίκη του σε θάνατο. Το κατηγορητήριο; Ασέβεια, καινά δαιμόνια, διαφθορά των νέων. Σε αντίθεση όμως με την «απολογία του Σωκράτη» του Πλάτωνα ή του Ξενοφώντα, ο Σωκράτης του Βάρναλη δεν προσπαθεί με δικανικούς συλλογισμούς να ανατρέψει τις κατηγορίες, ούτε να υπερασπιστεί τον εαυτό του απολογούμενος για τα πιστεύω του. Ορθώνει το ανάστημά του μπροστά σε όσους συνηγορούν υπέρ της επικινδυνότητας των  ιδεών του, ξεμπροστιάζει όσους δείχνοντάς τον με το δάχτυλο παρουσιάζονται ως φύλακες της ηθικής και προστάτες της πολιτείας. Οι κατήγοροί του δέχονται κατά πρόσωπο τα αιχμηρά βέλη της αλήθειας όταν ο Σωκράτης, που δεν ταπεινώνεται για να αποφύγει το χέρι του νόμου, μιλά με σκληρή γλώσσα για την εσχάτη προδοσία του Άνυτου, για τα φρούρια που ο στρατηγός Λύκων παράδωσε στον εχθρό και για τον Μέλητο που για λίγα κατοστάρικα δέχτηκε να υπογράψει την κατηγορία. Στη συνέχεια αμφισβητεί την ίδια τη δικαιοσύνη στρεφόμενος κατά του φαρισαϊσμού των δικαστών, όχι γενικά και αόριστα αλλά στοχευμένα.  Ο Πανάρετος από την Πλάκα, ο Χοιρέας από τη Λεψίνα, οι Σαρανταδάχτυλοι, ο Ξηνταβελόνης, ο Παρθενίας, κανείς δεν ξεφεύγει της κριτικής του Σωκράτη και οι ρόλοι έχουν πια αντιστραφεί.

Ένα ταξίδι στη διδασκαλία του μεγάλου φιλοσόφου ξεκινά μέσα από το «κατηγορώ» που ο Βάρναλης έγραψε το 1931 ως διαμαρτυρία στην τότε «δημοκρατία» του ιδιωνύμου, του Καλπακιού και των διαφόρων στρατιωτικών κινημάτων. Μια διαμαρτυρία για την εξαθλίωση του λαού ,την καταπάτηση των συνταγματικών ελευθεριών και τη διαφθορά στον δημόσιο βίο. Μέσα από τις αντιλήψεις του Σωκράτη για τη θρησκεία, την ψυχή, την ύλη, την αλήθεια και το δίκαιο του ισχυρού σατιρίζονται τα κακώς κείμενα της εποχής του Βάρναλη. Ο λαός ωστόσο δεν παρουσιάζεται αμέτοχος ευθυνών καθώς δεμένος σε έναν πάσσαλο κάτω από το λιοπύρι φοβάται να ζήσει ελεύθερος, φοβάται να διεκδικήσει και σκύβει το κεφάλι υπηρετώντας τα συμφέροντα όσων τον εξουσιάζουν.  Στο κείμενο είναι εμφανέστατη η αρχαιομάθεια του Βάρναλη, ενώ θεωρείται τέλειο δείγμα ανόθευτης δημοτικής γλώσσας.

Ο Σταμάτης Κραουνάκης, χειμαρρώδης και επιβλητικός, είναι ο καταλληλότερος για την ενσάρκωση της φυσιογνωμίας του Σωκράτη. Καθηλώνει τον θεατή παίρνοντας από το χέρι ακόμα και τον πιο αδαή και μυώντας τον στα μονοπάτια της φιλοσοφίας, της πολιτικής ιστορίας και της σύγχρονης πραγματικότητας. Με την αιχμηρή εκφορά του λόγου του επιτυγχάνει να φέρει το κοινό αντιμέτωπο με την ευθύνη της ανοχής στο ψέμα, βουτώντας τη γλώσσα του βαθιά στην ψυχή, εκεί που όλοι έχουν κρυμμένη την αλήθεια τους. Για τη Σπείρα Σπείρα, την ομάδα που πλαισιώνει πάντα τον Σταμάτη Κραουνάκη, χαρακτηρισμοί όπως «δεμένη» ή «καλοκουρδισμένη» μάλλον ωχριούν μπροστά στο συναίσθημα που προκαλείται στον θεατή βλέποντας τους Αθηνά Αφαλίδου, Χρήστο Γεροντίδη, Αναστασία Έδεν, Τζερόμ Καλούτα, Σάκη Καραθανάση, Χρήστο Μουστάκα, Κώστα Μπουγιώτη, Ελευθερία Σικινιώτη, Γιώργο Στιβανάκη πάνω στη σκηνή. Από την υποδοχή του κοινού μέχρι και την υπόκλιση αντιλαμβάνεται κανείς πως πρόκειται για μια φιλόξενη οικογένεια που έχει πια αναπτύξει δικούς της κώδικες επικοινωνίας, καθώς και την ικανότητα να «αγγίζει» τα αυτιά, αλλά κυρίως τα μυαλά των θεατών, έχοντας αποκτήσει μέσα από τη διαχρονική της πορεία μια σιγουριά που εμπνέει εμπιστοσύνη. Στην παράσταση οι ρόλοι εναλλάσσονται, οι μαθητές γίνονται κατήγοροι, γίνονται ακόμα και οι μελλούμενες γενιές με τον απόηχο πια της σωκρατικής διδασκαλίας στις πλάτες τους. Οι φωνές τους δουλεμένες, η σκηνική παρουσία συντονισμένη, με εκφραστικότητα και άνεση, με λίγα λόγια δεν χορταίνεις να τους βλέπεις.

Το στήσιμο της παράστασης ακολουθεί αριστοφανικά πρότυπα σάτιρας, με τους μαθητές – κατήγορους στον ρόλο του χορού να παίρνουν θέση αναπτύσσοντας σε παρόδους τα λόγια του Σωκράτη. Η σκηνοθετική γραμμή του Ένκε Φεζολλάρι δίνει στον Σταμάτη Κραουνάκη τον απαραίτητο χώρο να ξετυλίξει το ταπεραμέντο του. Με έμφαση στον συμβολισμό δημιουργεί εικόνες και εξασφαλίζει μια συνεχή ροή, προκαλώντας την αίσθηση μιας απνευστί «απολογίας» που δεν επιτρέπει στον θεατή να εφησυχάσει ή να αφαιρεθεί. Ο ίδιος έχει επιμεληθεί και τους ιδιαίτερους φωτισμούς που επικεντρώνονται στον Σωκράτη και τους μαθητές του, με την υπόλοιπη σκηνή να παραμένει σκοτεινή, δίνοντας ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα στο ίδιο το κείμενο παρά σε σκηνικούς εντυπωσιασμούς. Η ίδια έλλειψη φλυαρίας χαρακτηρίζει το σκηνικό και τα κοστούμια.

Οι ξεχωριστές μουσικές συνθέσεις του Άρη Βλάχου απογειώνουν την παράσταση, με τον ίδιο να συνοδεύει στο πιάνο επί σκηνής σε όλη τη διάρκεια του έργου.  

Το 399 π.Χ. ο Σωκράτης έγινε το εξιλαστήριο θύμα ενός πολιτεύματος που παρουσιαζόταν ως πρότυπο δημοκρατίας και ελευθερίας των πολιτών. Ένας άνθρωπος ο οποίος το μόνο που γνώριζε ήταν πως δεν γνώριζε τίποτα. Η αποδοχή της άγνοιάς του ήταν τόσο τρομαχτική γιατί μόνο όποιος μπορεί να την παραδεχτεί θα ανοίξει καινούριους δρόμους, χαράζοντας μονοπάτια εκεί που δεν έχει πατήσει κανένας πιο πριν. Σήμερα χρειάζονται πολλοί σαν τον Σωκράτη, σαν τον Βάρναλη, σαν τον Σταμάτη και τη Σπείρα του, που μπορούν ατενίζοντας ένα καλύτερο αύριο να λειτουργήσουν όπως το κουνούπι στο δωμάτιο κάποιου που προσπαθεί να κοιμηθεί, «ξυπνώντας» και τον πιο βολεμένο, για να μπορούμε να λέμε πως είμαστε «λέφτεροι πολίτες» σε μια πατρίδα που δεν είναι «όλα ξένα».  

Στην πρεμιέρα της παράστασης διακρίναμε ανάμεσα στο κοινό τους Γιώργο Κιμούλη, Δάνη Κατρανίδη, Γιώργο Μαργαρίτη, Μαρία Κανελλοπούλου, Κώστα Βενετσάνο, Σοφία Αδαμίδου, Αλεξάνδρα Παλαιολόγου, Άννα Χατζησοφιά, Τζένη Θεωνά κ.ά. 

Info:

Η παράσταση “Η αληθινή απολογία του Σωκράτη” θα παρουσιάζεται στο ΙΜΚ μέχρι το Σάββατο 19 Ιουλίου από την ομάδα Σπείρα-Σπείρα.