Planet Music Tour | # 20, Δυτική Αφρική- West Africa (part 1)

Όταν αναφερόμαστε στη Δυτική Αφρική, μιλάμε για τις εξής χώρες : Σενεγάλη, Μάλι, Νίγηρας, Τσαντ, Καμερούν, Νιγηρία, Τόγκο, Μπουρκίνα Φάσο, Γκάνα, Ακτή Ελεφαντοστού, Λιβερία, Σιέρα Λεόνε. Όλες αυτές μοιράζονται πάνω κάτω τον ίδιο πολιτισμό και την ίδια μουσική παράδοση, γι’ αυτό και είναι προτιμότερο να αναλυθούν μαζί. Φυσικά, δεν θα παραλείψουμε να μιλήσουμε για όσα χαρακτηριστικά διατηρεί ξεχωριστά καθεμία από αυτές. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο part του αφιερώματος μας θα μίλησουμε για την μουσική της Σενεγάλης, της Νιγηρίας, του Μάλι και του Νίγηρα. Για τις υπόλοιπες χώρες, θα ακολουθήσει δεύτερο part!

Τα βασικά μουσικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι, πρώτον ότι η μουσική έχει λειτουργικό χαρακτήρα και σπάνια μπορεί να νοηθεί αποσπασμένη από τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Δεύτερον, o ρυθμός, συγκρινόμενος με αυτόν του Δυτικού κόσμου, αποτελεί ένα πολύπλοκο πλέγμα ρυθμικών σχημάτων. Τρίτον, η μεγάλη ποικιλία των κρουστών οργάνων. Τέταρτον, το γεγονός ότι η μουσικότητα είναι έμφυτη στο λαό, γι’ αυτό και δύσκολα μπορεί κανείς να διαχωρίσει τους επαγγελματίες μουσικούς από το κοινό. Πέμπτον, Η μουσική βασίζεται περισσότερο στον αυτοσχεδιασμό και λιγότερο στη σημειογραφία.

Η μουσική στην αφρικάνικη ήπειρο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής ως κομμάτι θρησκευτικών τελετών, εορτασμών και κοινωνικών ιεροτελεστιών. Είναι στενά συνδεδεμένη με τα πιο σημαντικά γεγονότα της καθημερινότητας των ανθρώπων.

Τα τραγούδια χρησιμοποιούνται για τα σημαντικά γεγονότα στη ζωή του ανθρώπου (γέννηση, ενηλικίωση, γάμος, και θάνατος). Χρησιμοποιούνται επίσης, για την ίαση των ασθενών, το κάλεσμα της βροχής και στο χορό που γίνεται για θρησκευτικούς σκοπούς.

Η μουσική της νότιας Αφρικής μοιάζει πολύ με αυτή της δυτικής, αλλά ελάχιστα με αυτή της βόρειας. Κι αυτό γιατί στη βόρεια Αφρική επικρατεί το ισλαμικό και αραβικό στοιχείο, ενώ στην Υποσαχάρια Αφρική όχι (πρόκειται κυρίως για κράτη που παλαιότερα ήταν αποικίες του δυτικού κόσμου, άρα είναι Χριστιανοί κι έχουν επιρροές από εκεί).

Για τη διαμόρφωση του στυλ της κάθε περιοχής παίζει σημαντικό ρόλο η τοπική διάλεκτος της κάθε κοινωνίας, αφού οι λέξεις στις διάφορες αφρικάνικες διαλέκτους προφέρονται σε διαφορετικά τονικά ύψη.

Οι μουσικοί δε θεωρούνται ξεχωριστή κοινωνική τάξη. Οι ταλαντούχοι όμως μουσικοί μπορούν να γίνουν ημιεπαγγελματίες, αν τους προτείνει η κοινότητά τους. Σε μερικές περιοχές υπάρχουν περιπλανώμενοι μουσικοί (griot) ενταγμένοι σε μικρούς θιάσους.

Ας δούμε όμως ξεχωριστά κάθε χώρα.

Σενεγάλη

Μέχρι τη δεκαετία του ’60 και ώς τα μέσα του ’70, οι Σενεγαλέζοι μουσικοί παίζανε διασκευές κουβανέζικης μουσικής, με μεγάλες ορχήστρες. Από το ’70 και μετά αρχίζει το πάντρεμα των παραδοσιακών ρυθμών με την κουβανέζικη ή η ερμηνεία παραδοσιακών κομματιών με λάτιν ενορχηστρώσεις. Ετσι, ο ήχος τους αποκτά ταυτότητα.

Η μουσική της παράδοση συνεχίζεται βέβαια μέχρι τις μέρες μας. Εκτός από τους αμιγώς παραδοσιακούς ρυθμούς, τους οποίους θα παρακολουθήσετε σε τοπικές γιορτές και εκδηλώσεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν σύγχρονοι καλλιτέχνες που συνδυάζουν την παράδοση με σύγχρονους ήχους δημιουργώντας κομμάτια που γίνονται δημοφιλή και έξω από τα σύνορα της μαύρης ηπείρου.

Λόγω της οικονομικής κρίσης, οι μουσικοί ζούνε από τις συναυλίες, παίζοντας σε μικρά μπαρ και εστιατόρια, αλλά δεν έχουν κόσμο. Στη Σενεγάλη οι άνθρωποι έχουν χαμηλούς μισθούς και υψηλό κόστος ζωής, αλλά πιστεύουν στη συλλογικότητα και την κοινωνική αλληλεγγύη.

Η ιδιομορφία της σενεγαλέζικης μουσικής είναι ότι έχει δεχθεί έντονη επιρροή στα βόρεια και σχετική Ευρωπαϊκή επιρροή στις ακτές του Ατλαντικού.

Στη χώρα αυτή συναντάμε τον θεσμό των griots. Πρόκειται για ένα αξίωμα που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά και αποδίδεται στους επαγγελματίες μουσικούς και υμνωδούς, συνεχιστές της προφορικής ιστορίας του τόπου.

Κάποιοι πολύ γνωστοί Σενεγαλέζοι καλλιτέχνες είναι ο Γιουσού Ντουρ και ο Μπάμπα Μαλ, που είναι γνωστοί και στις γύρω χώρες.

Νιγηρία

Πρόκειται για μια από τις πιο μουσικά αντιφατικές χώρες της Αφρικής. Παράγοντες όπως η συνύπαρξη της μουσικής εξεχουσών μουσικών ομάδων (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μουσικές γιορούμπα και χάουζα) συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ασαφούς περιγράμματος της μουσικής της χώρας. Αν θα έπρεπε να συνοψίσουμε τη γενική εικόνα των μουσικών ειδών και οργάνων της Νιγηρίας, τότε θα αναφερόμασταν στη συνύφανση της ισλαμικής επίδρασης από το Βορρά, με τα εντελώς διαφορετικά εγχώρια μουσικά χαρακτηριστικά της μουσικής του Νότου.

Κάποιοι πολύ γνωστοί Νιγηριανοί μουσικοί παγκοσμίως, είναι ο Φέλα Κούτι, ο γιος του Φέμι Κούτι και ο Keziah Jones.

Μάλι

Το Μάλι υπήρξε ήδη από τον 13ο αιώνα ένα από τα πιο πλούσια κράτη της Αφρικής. Ο συνδυασμός της ευμάρειας από τα ορυχεία του χρυσού, με τα εκτεταμένα εμπορικά δίκτυα, την αριστοκρατική τάξη που πατρονάριζε τις τέχνες, και την ελάχιστη επαφή με τη Δύση (τουλάχιστον μέχρι τον 19ο αιώνα), ευθύνεται για τη φήμη της μουσικής παράδοσης της χώρας, ως αρχέγονης, εκλεπτυσμένης και με μεγάλη επιρροή σε όλη τη Δυτική Αφρική.

Το τραγούδι αποτελεί μια αυτοβιογραφική σύνθεση του γκριότ Ousmane Sacko, με τη συνοδεία κιθάρας και μπάλα. Οι γκριότ στο Μάλι είναι γνωστοί με τον όρο τζέλι. Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε εδώ ότι η παραδοσιακή μουσική της χώρας, αλλά και γενικότερα της Δυτικής Αφρικής, έγινε τα τελευταία χρόνια ευρύτερα γνωστή στην αγορά της έθνικ μουσικής ανά τον κόσμο, ειδικότερα μέσα από τη μουσική φυσιογνωμία του Σαλίφ Κεïτά.

Νίγηρας

Η ιστορική, γλωσσολογική και πολιτιστική ανομοιότητα που οφείλεται κυρίως στο επί σειρά εκατονταετιών ταραχώδες πολιτικό καθεστώς της χώρας, στέρησαν από τον Νίγηρα μια ενιαία μουσική -και κατ’ επέκταση εθνική- ταυτότητα. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια στοιχειώδης ομογένεια στη μουσική παράδοση της χώρας, η οποία οφείλεται κυρίως στην επιρροή του Ισλάμ και την επαφή με τον πολιτισμό της Ακτής της Γουινέας και της Βόρειας Αφρικής μέσω του εκτεταμένου δικτύου νομάδων της χώρας.

Παρακολουθείστε ένα μικρό απόσπασμα folk μουσικής από την Δυτική Αφρική.

Μουσικά όργανα

Σε αυτό το πρώτο αφιέρωμα, θα δούμε μερικά… παράξενα μουσικά όργανα! Στο επόμενο part, θα δούμε και τα υπόλοιπα.

Τύμπανο με σχισμή

Ξεκινάμε με το τύμπανο με σχισμή. Ένα δέντρο ή ένα συμπαγές κομμάτι ξύλου «σκάβεται» για να αφήσει ένα μεγάλου μήκους άνοιγμα στην πάνω πλευρά. Οι άκρες αυτής της σχισμής είναι άνισου πάχους και παράγουν δύο ήχους διαφορετικού τονικού ύψους. Μερικές φορές τοποθετείται κερί στο εσωτερικό της μιας πλευράς για να αλλάξει το τονικό ύψος.

Μουσικό Τόξο

Κάποιες φυλές χρησιμοποιούν το μουσικό τόξο, στις τελετές του κυνηγιού τους. Το όργανο αποτελείται από ένα έντονα τοξωτό κλαδί και μια χορδή από ένα είδος αναρριχητικού φυτού. Η χορδή τεντώνεται στις δύο άκρες του κλαδιού και κρατιέται μπροστά από το μισάνοιχτο στόμα του εκτελεστή. Καθώς τη χτυπά με ένα λεπτό κλαδί, η χορδή παραγάγει ένα σχετικά αδύναμο ήχο. Για να παράγει μια άλλη νότα, ο εκτελεστής αγγίζει τη χορδή με τη γλώσσα.

mbira ή sanza

Αποτελείται από μια σειρά ευέλικτες μεταλλικές ή καλαμένιες λάμες διαφορετικού μεγέθους, τοποθετημένες σε ένα ξύλινο δίσκο ή σε ένα τραπεζοειδές ηχείο. Ο εκτελεστής κρατάει το όργανο με τα δύο χέρια και χρησιμοποιεί τους αντίχειρες για να χτυπάει τις ελεύθερες άκρες των λαμών.

mirliton ή kazoo

Κατασκευάζεται συνήθως από κούφιες κολοκύθες. Η τρύπα στην οποία βάζει τα χείλη του ο εκτελεστής είναι συνήθως πλάγια και στο μικρότερο άκρο της τοποθετείται μια μεμβράνη (μερικές φορές από ιστό αράχνης). Ο εκτελεστής τραγουδά μέσα στο όργανο και η μεμβράνη παράγει έναν ήχο σα βόμβο, και έτσι δίνεται στη φωνή χροιά οργάνου.